ELK (WAPİTİ) (cervus canadensis). KANADA GEYİĞİ. GEYİKLERİN KRALI WAPİTİ.
Bu güzel geyik genellikle Avrupa'da Elk, Kuzey Amerika'da Wapiti olarak adlandırılır. İsim, Cree dilindeki karşılığı olan Waapiti'den ileri gelmektedir. Wapiti Kızılderili dilinde ''açık renkli geyik'' demektir.
Fosil kayıtlarına göre 12 milyon yıl önce ataları Eurasia (Avrasya)' da vardı. Pleistosen buzullardan, Bering kara köprüsüyle geçtiler. Amerika'ya ulaşan bu ilk elkler, soyu tükenen İrlanda elkleri idi.
Wapitilerin dallı budaklı ağaca benzeyen boynuzları vardır ve yılda bir kez değiştirirler. Benim fotoğraflarımda boynuz yok, çünkü resimdekiler dişi wapitiler.
Dağılımları Pleistosen çağdan beri; Beringia, Kuzey Amerika, Asya ve iki kıta arasında devam etmektedir. ABD Yellowstone 'da paleontolojik kanıtlara göre en az 1000 yıldır varlıklarını sürdürmektedirler. Ayrıca Oregon, Washington ve California'nın kıyı bölgelerinde bulunmaktadır. Yellowstone'da en bol bulunan bu memeli, yazın 30.000 ve kışın 22.000 nüfus oluşturur. Appalachian ve özellikle Rocky Dağlarında yaşarlar. Rocky Dağı nüfusu 1989 yılı itibarıyla 782.500 'dür. Kuzey Amerika'da wapiti nüfusu tahminen 10 milyonun üzerindedir. Çiftliklerde ise 2 milyon nüfus vardır.
Wapitilerin boyları ortalama 2,7 m. sırt yüksekliği (1.2-1,6) m. ve ağırlıkları (147-499) kg. dır. Alaska elklerinin ağırlıkları büyük erkeklerde 600 kg. dır. Yetişkin bir erkek elk 700 kg. ve dişi (500-550) kg. dır.
Wapitilerin boynuzları savunma aracıdır.Boynuzlar her Mart ayında kaybedilir, yazın yeniden çıkar. Her boynuz üzerinde 8 veya daha fazla diş olabilir. Diş sayısı yaş ve olgunluğu gösterir.
Wapitilerin 4 odalı mideleri vardır. Beyaz kuyruklu geyik ile benzerlik gösterirler. Sabah-akşam beslenirler. Daha sonra da sindirmek için korunaklı yer ararlar. Günlük gıda tüketimleri 9,1 kg. dır. Ot, yaprak, dal, ağaç kabuğu yerler. İdrarlarını kendilerini ıslatmadan yaparlar.
Erkek ve dişiler yılın büyük bölümünde ayrı gezerler.
Birbirlerine karşı güven ve sorumluluk taşırlar. Karda önde giden wapiti diğerlerine yol açar. Ama siz 1 tek hayvan izi görürsünüz. Çünkü öndeki liderin hep aynı ayak izine basarak yürürler.
Bazen daire oluşturup, hoplaya sıçraya dans ederler. Dansın sonunda da dörtnala koşarlar.
Wapitiler çok hızlı koşucudurlar. Saatte 50 km. hızla koşarlar ve sıçrayarak 2,25 m. lik çitleri aşarlar. Waw!.
Düşmanları çok az olan doğal hayvanlardır. Siyah tilki, grizzly ayı, siyah ayı, dağ aslanı yavrular için tehlikelidir. Yavruların %32 'sini kartal alır. Buzağı ölümleri kışın olur. Düşmanları en başta yırtıcı kurt, boz ayı, puma, çakal zayıf ve hastalıklı olanları yakalar. Sağlıklı wapitiyi yakalamak zordur.
Wapitiler sesleri ayırt edicidirler. Parkland'lerde, çayır gibi ortamlarda sesle büyük mesafelerde ilişki kurarlar.
Ekimde çiftleşme döneminde bir erkek kalın sesiyle diğer erkekleri kavgaya çağırır. Boynuzlar kilitlenip güreşilir. Rakiplerle mücadele edilir. Potansiyel savaşçılar boynuzlarıyla kahramanlık yaparlar. Boynuzlayıp yere düşene kadar kavga büyür. Bazen ciddi yaralanmalar olur. Ama ölüm olmaz. Kazanan kavgayı merakla izleyen dişiyi alır. Wapitilerin diğer geyiklerin aksine geniş haremleri vardır. 20-30 kişilik gruplarına yeni dişi katma savaşı verirler.
Wapitiler yazın dişiler doğum yapsın diye, yüksek dağ otlama alanlarına göç ederler. Gebelik 240-262 gün olup, buzağılar Haziranda doğarlar. Genelde yılda 1 yavru, bazen de 2 yavru doğar. 6 hafta sonra anneleriyle gezip dolaşacak kadar büyürler. Sonbahara kadar anne sütü içerler.6 ay daha annelerinin yanında kalırlar. İsteyen bunu 1 yıla kadar uzatır. Yavrular sonbahar sonuna kadar kahverengi ve açık beneklidir.
Yavrular 15-16 kg. dır. İzole için lekeli doğarlar. Yaz sonunda lekeler kaybolur. Mançurya wapitilerinde birkaç turuncu nokta devam edebilir.
Yavrular gündüz dişilerin bulunduğu büyük kreşlerde kalırlar. Bir yırtıcı gelince, en büyük kadın ön bacaklarını kullanıp yavrulara tekme atarak, tehlikeyi haber verir.
Esarette 20 yıl, doğada 10-13 yıl yaşarlar. Bazı alt türleri 15 yıl yaşayabilir.
Wapitilerin sağlıklarını protistler ve parazitler bozar. Ölüme dahi neden olabilir. Bazen otlama sırasında yanlışlıkla salyangoz ve sümüklü böcekleri yerler. ABD'de Yellowstone ekosistemi içinde elkleri Bruselloz hastalığı etkiledi. Araştırmacılar bunun için aşılar yapıp, başarılı olmaya çalışıyorlar.
Wapitiler yerli halklar tarafından değerli bir hayvandı. Ama favori yiyecekleri değildi. Wapitiler Sibirya ve Çin'de evcilleştirilip, boynuzları tıbbi amaçlı kullanıldı. Asya'da boynuzlar geleneksel ilaç olarak kullanılmaktadır.
Elk (Wapiti) ler halkların kültürel tarihinde önemli rol oynamıştır. Kızılderili Anasazi Kabilesi, ABD dahil Kootenai, Cree, Blackfeet, Ojibwa, Pawnee için önem taşır. Elkden battaniyeler üretmişlerdir.
Lakota'da toplumda manevi rol oynamıştır. Genç Lakota erkekleri için cinsel cesaret ve fiziksel güç, erkek öğretmen ve timsali olmuştur.
Neolitik Asya'da yeniden doğuşu temsil etmiştir. Bunun tasviri için dişi elk boynuzu asılır.
Tunç çağında avcılıkla başlayıp, sanat ve kültürel dönüşüm ile devam etmektedir.
Utah için Rocky Mountain Elk resmi devlet hayvanıdır. Michigan'da bayrak üzerinde elk resmi görünür.
Asya'da Türk halkları, Tunguz halkları, Moğollar ve Kore'liler için de elk boynuzları önemlidir.
Kızılderililer yüzyıllardır ''kızılderili çadırı'', battaniye, giysi, ayakkabı, eldiven ve kemerlerini elkden yapmaktadırlar.
1967'de Amerikan İzcilerinin yardımıyla boynuzlar toplandı. Boynuz ihalesi yapıldı ve bu gelir haline geldi.
2006 yılında 3200 kg. boynuzların ihalesi 76.000 dolardır. 980 kg. dekoratif kemer için kullanılmıştır.
Bu olay, ''Geleneksel Kronik İsraf Hastalığı'' dır.
WHITE-TAILED DEER. WHITETAIL. AK KUYRUKLU GEYİK. BEYAZ KUYRUKLU GEYİK. VIRGINIA GEYİĞİ.
Nevada, Utah, California, Hawaii dahil ABD, Kanada, Meksika, Güney Amerika, Peru, Alaska ve Rocky Dağlarında bulunur. Titrek kavak park bölgelerinde, kozalaklı ağaçlar ve yaprak döken kıyıdaş koridorlarda, nehir vadilerinde ve Rocky Dağlarında yaşarlar. Popülasyonları Büyük Göl Bölgesinin tarıma dönüştürülmesi nedeniyle kuzeye kaymıştır.Beyaz kuyruklu geyik savan, ormanlık ve adaçayı topluluklarında; çam, meşelik dağlarda yaşar.
Whitetail 1935'de Finlandiya ve Avrupa'ya tanıtıldı. İskandinavya'da başarı kazanıldı ve yayılım oldu.
Minnesota'da 30.000 geyik var. Tarım bölgeleri ve aşırı avlanma nedeniyle whitetail soylarında azalma olmuştur. Amerika'da titizlikle korunan en önemli hayvanlardan biridir.
Whitetail sık yemek yer. Baklagiller, sürgünler, yapraklar, kaktüs ve çimenler besinleridir. Ayrıca meşe palamutu, meyve, fındık, mısır yer. Kırmızı sumak ve insanlar için zehirli olan bazı mantarları, özel mideleri sayesinde yerler. Bir çiftlik avlusunda ise kuru ot ve diğer gıdaları yerler. Mevsime göre yiyecekleri değişir. Bazı ötücü yavruları da nadiren yerler. Beyaz kuyruklu geyik 4 odacıklı mide demektir. Her odanın farklı görevi vardır. Bu odacıklar farklı yiyeceklerin sindirilmesine izin verir.
Erkek geyik ortalama (90-200) kg. dır. Yetişkin erkeklerde 600 kg. olanları vardır. Dişiler (40-90)kg. dır.Uzunlukları (kuyruk uzunluğu dahil) (160-220) cm. omuz yüksekliği (8-10) cm.dir.
En büyük geyikler Kanada ve ABD ılıman bölgelerinde görülür. Kuzey whitetail (borealis), Dakota whitetail (decotensis), Kuzeybatı whitatail (ochrourus) boynuzları en büyük olan geyiklerdir. Boynuzları ve toynakları ile erkek geyik bazen bir kurtu öldürebilir.
Erkeklerin her yıl yeniden boynuzları büyür. Boynuzlarda dallanma olmayabilir. Çivili olarak adlandırılır. Sivri boynuzlar çok kısa da olabilir. Boynuzlarda dallanma genetik ve diyetle etkilenir. Üreme mevsiminde boynuzlarıyla ağaç ve çalılıklara alın bezlerindeki kokuyu aktarırlar. Kokuları ile sign-posta işaretleme iletişimleri vardır.
New York eyaleti içinde albino olanlar bulunur. Güçlü koruma çalışmaları ile albino olanların sayıları artmıştır.
Beyaz kuyruklu geyiğin baharda kırmızı, yazın kahverengi olan tüyleri, sonbahar ve kış boyunca gri-kahverengiye döner. Bu geyiklerin karakteristik özelliği ise kaçış sırasında alarm sinyali olarak beyaz kuyruğunu yükseltmesidir. ''Bayrak'' ya da ''Kuyruk'' yükseltmesiyle, koşarken yavrusu onu takip eder. Saatte 30 mil (48 km.) koşar. Saat başına 10 feet (3m.) sıçrar. Müthiş!.
Yavruların kırmızımsı beyaz lekeleri vardır. Bu lekeler kamuflaj içindir. Zaten anne yavrusunu otların arasına saklar. Geyik yatakları 3-4 m. uzunluğunda, 1,5 m. genişliğindedir. Dişi yavrular 2 yıl, erkek yavrular 1 yıl anneleriyle kalırlar.
Dişiler 2 yıl içinde olgunlaşırlar. Erkekler dişiler için yarışırlar. Erkekler arasında fikir tartışması, egemenlik hiyerarşisi vardır.
Whitetail birçok farklı şekilde ses kullanarak; koku, beden dili ile iletişim ve işaretleme yapar. Tüm beyaz kuyruklu geyiklerin kendilerine özgü duyulabilir sesler üretme yeteneği vardır. Anneler yavrularını meleme seslerinden tanır. Diğer geyiklerin ilgisini çekmek için alçak, boğuk bir ses çıkarılır. Ayrıca saldırganlık, düşmanlık gösteren homurtu-hışırtı ritminde bir sesleri vardır.
Beyaz kuyruklu geyikler utangaç mizaçlı hayvanlardır. Düşmanları insan (?), gri kurt, jaguar, vaşak, çakal, Amerikan timsahlarıdır. Leşlerini ise Yeni Dünya akbabaları, atmaca, kartal, tilki yer. Bir kova idrarları ile insanların yaklaşımlarını engellerler. Ağız kavgası sırasında da idrarlarını yaparlar.
Bir yüzyıl önce ticari sömürü, avcılık, ormansızlaşma nedeniyle geyik nüfusu sıkıntıda idi. 1930'da ABD'de 300.000 'lere düştü. Son tahminlere göre ABD'de sayı 30 milyondur. Koruma uygulamaları bulunmaktadır. Ama motorlu araç çarpışmaları ile sorun halen vardır. Özellikle gece yaralanmalar ve ölümler olmaktadır. Çiftçilerin tahıllarını talan edip, mısır ve meyve bahçelerine zarar vermeleri gerekçesiyle öldürülmektedirler!.. Ayrıca banliyö alanlarda peysaj bitkilerine zarar verdikleri söylenmektedir. Oysa sınırlı av ve başarılı özel doğal alan, parklarla sayıları artabilir.
MULE DEER. KATIR GEYİĞİ.
Adını katırınkine benzeyen kulaklarından alır. Beyaz kuyruklu geyik ve katır geyiği arasındaki fark kuyruk ve boynuzlarıdır. Katır geyiğinin kuyruğu siyah uçludur.
Mule Deer'in boyu ayakta ortalama (100-110) cm. dir. Kuyruk germe ile 200 cm. olur. Yetişkinler (68-140) kg. dır. Arada bir 230 kg. olanları görülür.
Kızgınlık döneminde erkek saldırgandır. Arkadaşlarıyla yarışır. Gebelik 190-200 gün olup, yavru baharda doğar. 60-75 günde sütten kesilir.
Katır geyiğinin düşmanları insan (?), gri kurt, jaguar, vaşak, siyah Amerika ayısı, grizzly ayıdır.
Mule Deer' ın yaz yiyecekleri otsu bitkiler, meyveler (böğürtlen, yaban mersini, thimbleberry); kış yiyecekleri iğne yapraklılar (köknar, sedir, titrek kavak, söğüt, kızılcık, ardıç, adaçayı, serviceberry); sezon sonu meşe palamutları, elmadır.
Kışın karda yiyecekleri azalır. Bunun için metabolizma yavaşlar ve daha az gıda ile hayatta kalmak için etkin hale gelir.
Katır geyiği nüfus ölümlerinin büyük kısmı kışın, yaşamın ilk yılında ortaya çıkar.
Kışın derin kar nedeniyle daha az karlı vadilere taşınılır. Göçleri ailece sürüler halindedir.
Gece dolunayda beslenmeye çıkarlar. Ama avcıların baskısı vardır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder